MØT ARTISTEN SPESIAL: Urna frå Indre Mongolia
— HAR VI IKKJE NOK POTETER NO?
Ein samtale med Urna Chahar-Tugchi om
å finne balanse i livet. Og om at svakt
kan vere sterkt.
Songaren Urna frå Indre Mongolia har litt av ei merittliste. Ho har sunge i 80 land for millionar av tilhøyrarar. Stemmen hennar er sjeldan og går over fire oktavar; ifølgje Illustrert Vitenskap ligg dei fleste operasongarar på to-tre, og fem går for å vere einkvinnesrekorden.
Det er ikkje fritt for at vi er ‘starstruck’ då vi møter denne stjerna i Berlin i påska. Men i staden for å snakke om prestasjonar og ovasjonar, får vi ein prat om dei heilt nære og viktige tinga.
Vi snakkar om å leve eit enkelt liv, eller kanskje heller, eit endå enklare liv. Enkelt betyr ikkje tomt, det er ikkje det same. Sjå på naturen. Den er full av skapningar, landskap og vêrsystem - og alt heng saman.
— Når eg seier enkelt, så meiner eg samanbunde som i naturen eller i eit vakkert bilde.
Urna seier at vi fjernar oss meir og meir frå den store samanhengen.
— Det synest eg er synd for menneska. Vi treng denne forbindelsen, slik eit tre treng vatn.
— Viss livet er rotete og overlessa, så er det vel kanskje vanskeleg å kjenne forbindelsen, seier vi.
— Å kjenne forbindelsen er éin ting. Men det finst ein endå meir direkte måte. Nemleg å vere forbindelsen.
Ein samtale mellom ein songar frå dei mongolske grasslettene, ein skribent frå den norske kysten og ein fotograf frå den britiske metropolen London - gjennomført på engelsk - må seiast å setje språket både på prøve og i perspektiv. Sjølv om vi bruker dei same orda, så betyr det ikkje naudsynt at vi meiner det same.
Desse nyanseforskjellane er ikkje så små som dei gjerne kan synast. Ord avgrensar og utvidar tankar, som blir kjensler, som blir handling, som får konsekvensar for sjølve livet og slekters gang. Aksepterer du tankegangen om at alt heng saman, så er du kanskje med på at ord er evolusjon, og då kan dei plutseleg kjennest store og kompliserte.
Vi blir einige om «opp» og «ned» for å sette ord på dei djupe samanhengane.
— Det er ein enkel filosofi, seier Urna.
— Nede, kall det gjerne i grunnen eller i røtene, så er vi bundne i hop. Dess meir vi tenker og snakkar og er travle, dess høgare opp frå røtene beveger vi oss. Verkeleg fråkopla trur eg derimot aldri vi blir. Det er eit altfor hardt ord. Det betyr jo at noko er brote sundt, og det trur eg ikkje er mogleg.
Denne tankegangen har ho med seg frå oppveksten.
— Eg får ofte spørsmål om eg saknar heimlandet mitt, og folk blir kanskje overraska når eg svarer «nei». Det er vanskeleg å forklare. Eg ber med meg alt inni meg. Spesielt når eg syng, så føler eg ein djupare forbindelse. Eg er fullstendig i mi verd, og med stemma mi deler eg denne verda med publikum.
Kvinne eller mann, religiøs eller ateist, tre år eller 90 - det speler inga rolle. Folk som har vore på konsert eller kurs med Urna, seier gjerne at det foregår noko meir enn det som møter auga, noko som er større enn ord.
— Overalt er det energi, viss ikkje var det tomt. Når eg syng, så er det denne energien eg deler, og som publikum deler med meg. Vi er alle bundne ihop nede i røtene. Gløym opp!
Alle har tilgang til denne forbindelsen. Urna ser det skje, igjen og igjen. Også med dei som hardnakka påstår at dei ikkje kan synge, eller kanskje _spesielt_ med dei som hardnakka påstår at dei ikkje kan synge. Når dei får dette avslappa uttrykket i ansiktet, som babyfjes, då veit ho at kanalane er opne.
— Eg er så takknemleg for at publikum gir seg sjølve, kvarandre og meg sjansen til å vere i denne augneblinken med energi og varme. Det er ikkje så lett å beskrive med ord, men det er.
— Slik som du tenker, så avgrensar vel ikkje dette seg til menneske, men er noko som skjer mellom dyr og tre og alt som er, spør eg.
— Nemleg. Det er kjelda.
Ho ser på meg. Verkeleg studerer meg. Kjem eg til å ta samanhengen, eller må ho gi meg ein liten dytt?
— Trur du ikkje at musikk _er_ forbindelsen, spør ho til slutt.
«Å gjere musikk», seier Urna, og det kan i grunn ikkje seiast annleis. Musikk er eit aktivt ord, og noko dei fleste av oss gjer, uavhengig av om vi er profesjonelle eller glade amatørar.
— Når du gjer musikk, så kjem det frå djupet av hjartet, er du ikkje eining? Kan du tenke deg ein djupare forbindelse?
Eg kjenner auga fylle seg opp og fløyme over. Alle maskene - yrkeskvinna, eventyraren, pratemaskina - går i oppløysing og blir vaska vekk av tårene. Eg blir sitjande framfor Urna som eit nakent menneske.
— Det er så sterkt å snakke med deg og å vere nær deg. Eg beklager, seier eg beskjemma.
— Det er ingenting å beklage. Eg vil seie til deg at du bør grine, viss du treng det. Ikkje hald det inne.
Urna vaks opp på Ordosplatået i Indre Mongolia, mellom Den kinesiske mur i sør og elva Huang He i nord, i eit ørkenaktig landskap rundt tusen meter over havet. Familien hadde buskap og tilgang på både mjølk og kjøt. Dei levde eit liv i takt med naturen.
— Regna det ein sjeldan dag, fekk vi besøk av folk i nærleiken. Dei hadde med seg instrument, og så drakk vi te og litt alkohol. Instrumenta gjekk frå hand til hand, og vi song tradisjonelle songar. Til alle tider har menneske sunge saman. I dag snakkar vi meir og syng mindre.
Heilt frå ho var lita hadde ho ein tendens til å bryte ut i sine eigne melodiar. Mora la merke til det og spurde «kva er det du syng på?». Men ingen la band på henne. Urna følte seg fri, og den same fridommen tek ho med seg på spelejobbar den dag i dag.
— På kvar konsert syng eg éin song som blir født i den augneblinken, saman med det publikummet. Kanskje syng eg den songen igjen, kanskje aldri. Det er ikkje snakk om improvisasjon, det er eit misvisande ord. Songane veltar opp i meg som vatn i eit oppkomme. Min musikk er Urna.
Ho syng både tradisjonelle songar og eigne komposisjonar. Songane kan handle om praktiske ting som å lage te, eller dei er propp fulle av livsvisdom på eit djupare plan. Kunnskap blir overført frå generasjon til generasjon, frå mor til dotter.
Vi blir sittande å snakke om denne overleveringa i ulike folketradisjonar, og igjen støyter vi på ord som drar i forskjellig retning. Eg seier «lære vekk», ho seier «gi».
— Mor mi bar meg gjennom livet. Eg såg kva ho gjorde, og eg høyrde kva ho song. Etter kvart gjorde eg det same som ho, og eg song dei same songane som ho. Det var heilt naturleg. Ordet «lære» eller «lære vekk» er annleis. Songane våre er bevarte frå eldgamle tider, sidan lenge før vi fekk bøker. Når mamma la meg om kvelden, så hende det at ho fortalde meg om innhaldet i songane. Men det handla ikkje om å lære. Det handla om å vere og å hjelpe og å bevege seg gjennom livet.
Kunnskapen er ikkje lært vidare. Den er gitt vidare.
Det er lenge sidan Urna budde fast i Mongolia. Ho er stadig på besøk, men har levd storparten av livet utanfor fødelandet.
18 år gammal reiste ho til Shanghai for å studere på musikkonservatoriet.
— Eg kunne ikkje eitt ord kinesisk og forstod absolutt ingenting. Det var eit stort sjokk, men eg var fast bestemt på at eg ville studere, så eg stod i det.
Ho blei i Shanghai i drygt fire år. Etter det budde ho fem år i Berlin, fem år i Bayern og fem år i Kairo, før ho vende tilbake til Berlin og dobla syklusen. I runde nummer to har ho vore her i ti år. Ho har ingen konkrete planar om å flytte, men er begynt å pakke ned tinga i den leigde leilegheita. Ho kjenner på seg at ei endring er på veg.
— Korleis er livet ditt i Berlin?
— Fantastisk. Eg drikk kaffi med ekstra mykje mjølk, ser du?
Ho løftar den enorme koppen til leppene og gliser fornøgd. Vi sit på ein av yndlingskafeane hennar.
— Eg er på reis meir enn halvparten av året. Eg elskar å reise og dele musikken min. Elles lever eg eit roleg liv.
— Kvifor Berlin?
— Eg veit ikkje heilt, kanskje fordi eg har hatt hell i Tyskland. Det blir ikkje Berlin for alltid, men eg tenker ikkje så mykje på det. Dess meir ein tenker og dess meir ein planlegg, dess meir kjem ting i vegen.
Ho er i grunnen ein nomade.
— Det handlar om balanse, trur eg. Av natur er vi nomadiske, men vi beveger oss stadig meir oppover og fjernare frå røtene. Vi vil ha meir, alltid meir. Meir poteter og meir kaffi. Vi bruker mykje natur for å produsere det vi vil ha. Det same ser ein i Mongolia, som tradisjonelt er ein nomadisk kultur. Stadig fleire blir fastbuande bønder, fordi vi treng tusenvis av poteter. Men kan det hende at vi har nok poteter no?
Ho seier at dess fjernare vi beveger oss frå naturen, dess mindre bryr vi oss om naturen. Vi sluttar å vere forbindelsen og etter kvart kan vi ikkje eingong kjenne den.
— Eg kan føle ein fellesskap med dei eg bryr meg om, utan å vere saman med dei. Eg kan sitje her på ein kaféstol og synge, og vibrasjonane spreier seg ikring. Det høyrest kanskje ut som ein draum, men djupt nede i røtene er det mogleg.
Heilt fjernt frå vår eiga kutlurarv er det ikkje. Også vi snakkar for eksempel om vardøger, du veit, det forvarselet du får like før nokon bankar på døra - eller som i Urna sitt tilfelle - like før mora ringer via internettoverført bildesamtale tusenvis av kilometer unna.
Urna har ikkje born sjølv, men ho har fire gudsungar. Dei er borna til gode venner: éin mongolsk familie og éin gresk-tysk familie, begge busette i Tyskland.
Ho fortel korleis det gjekk til at ho blei gudsmor første gongen.
— Familien var på ferie i Hellas, og eg blei invitert på besøk. Barnefaren plukka meg opp på flyplassen. Idet vi kom fram og steig ut av bilen, høyrde vi illsint barnegråt. Ingen hadde klart å stogge gråten, og mora var heilt fortvila. Eg kunne sjå at ho var trøtt. Eg tok den to månader gamle babyen i armane, og det gjekk ikkje langt tid før han sov tungt. Det må vere eit teikn, meinte mora, og bad meg om å vere gudsmor. Det måtte eg tenke på. Eg visste ikkje kva som var forventa av meg. Eg har masse kjærleik å gi, men kva viss eg gløymer fødselsdagen, fortel ho leande.
Masse kjærleik var nett det foreldra ønskte for gutungen. Og resten er historie. Så snart ho har sagt farvel til Førdefestivalen sine utsende i eit påskestemt Berlin, tar ho ha med seg ungane til Bayern nokre dagar.
— Kvifor får du så sterk kontakt med ungar og meg og andre folk trur du?
— Eg veit ikkje heilt. Eg er roleg, og det er ungar vare for. Dei er smarte slik. Og så har det kanskje noko med at eg har sterke røter.
Men korleis får ein sterke røter?
Urna meiner at intuisjonen er ein viktig nøkkel. Og så hjelper det å sette pris på ting og å vere glad. Begge delar er avhengig av at livet er nokolunde enkelt. Det må ryddast og vaskast, både bokstavleg og biletleg.
— Viss det blir for mykje støv, så blir ting utydelege. Og viss ein aldri ruskar opp litt, så veks støvet seg til eit stort fjell som ein ber rundt på. Då risikerer ein at støvet flyr i alle retningar, seier ho og så ler vi godt.
Vi er tilbake der samtalen starta, med eit enkelt liv - eller kanskje heller - eit endå enklare liv.
Mange mongolske songarar gjer lukke innan opera. Dei har så sterke stemmer, blir det sagt, fordi lyden må bere over store avstandar.
— Viss du føler deg fri, kan du sjølvsagt synge høgt, men det er ikkje naudsynt sterkt, seier ho.
— Det er vel berre ein myte, svarer vi.
Men det er som om ho ikkje vil sleppe temaet.
— Mjukt og stille kan vere vel så sterkt, seier ho.
Nokre timar seinare, når ho sit langs elva Spree midt i Berlin og syng for oss, så kjem det frå oppkommet ein song som er uendeleg linn. Lyden blir liggande å flyte på vinddraget som eit løvetannfrø, vevert, men sterkt og levedyktig.
— Denne songen blei født av samtalen vår om kva som er sterkt, seier ho.
Og fordi vi er overbeviste om det same som Urna, at alt heng saman og vibrerer med den same energien, så høyrer vi ekstra godt etter og tar det til oss.
